Η Αναδυομένη Φρύνη – Αναδυομένη Αφροδίτη
Γράφει η Γεωργία – Γοργώ Αλεξίου
ἐπάμεροι· τί δέ τις; τί δ᾽ οὔ τις; σκιᾶς ὄναρ
ἄνθρωπος. ἀλλ᾽ ὅταν αἴγλα διόσδοτος ἔλθῃ,
λαμπρὸν φέγγος ἔπεστιν ἀνδρῶν καὶ μείλιχος αἰών.
(Πίνδαρος, Πυθιόνικος 8ος, επωδός ε΄)
Βρισκόμαστε στα τέλη του Μεταγειτνιώνος και στις αρχές του Βοηδρομιώνος (13/14 Σεπτεμβρίου), η καλοκαιρία συνεχίζεται, η γη ακόμη μια ζεστή αγκαλιά. Είναι η εποχή, όπου στην Ελευσίνα άρχισαν να συγκεντρώνονται επισκέπτες και πιστοί προσκυνητές από όλη την Ελλάδα, για να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν στις ιερές τελετές των Ελευσινίων Μυστηρίων, αποδίδοντας τον σεβασμό και την λατρεία τους στην Μεγάλη Θεά Δήμητρα και στην Κόρη της την Περσεφόνη.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια δεν είναι μόνο η σημαντικότερη εορτή της πόλεως κράτους των Αθηναίων, αλλά όλων των Ελλήνων. Συνέρχονται χιλιάδες άτομα, που επιθυμούν να βιώσουν και να κοινωνήσουν μαζί με άλλους πιστούς τα τελετουργικά δρώμενα των Μυστηρίων της Ελευσίνιας Δήμητρας, της Μεγάλης Θέαινας –προσωποποίηση της Παμμήτορος Γαίας– της Μάνας Γης, που μας τρέφει και στην αγκαλιά της πάλι δέχεται το σκήνωμά μας, όταν η ψυχή μας ταξιδέψει στο επέκεινα των οριζόντων, σε άλλους τόπους μακρινούς και άγνωστους.
Οι καθαρμοί, απαραίτητη προετοιμασία όσων επρόκειτο να συμμετάσχουν στο μυστήριο της μύησης, αλλά και των ήδη μυημένων, γίνονταν δημοσίως στην θάλασσα. Αυτό δεν εμπόδιζε τους επισκέπτες να απολαύσουν κι εκείνοι το θαλασσινό λουτρό τους στα καθαρά ασημογάλανα νερά του κόλπου της Ελευσίνας, και καθαροί να εισέλθουν στον χώρο του Ιερού.
Μια παρέα επιφανών Αθηναίων, μεταξύ αυτών και ο περίφημος ζωγράφος Απελλέας (Απελλής), γιος του Πυθέα, ο εξαίρετος γλύπτης Πραξιτέλης, γιος του σπουδαίου γλύπτη Κηφισόδοτου και η Θεσπίεια ερωμένη του, η πανέμορφη Φρύνη, απολαμβάνουν αυτή την υπέροχη ζεστή μέρα, κάνοντας τον περίπατό τους στην αμμουδερή παραλία του κόλπου, συζητώντας για τα Μυστήρια, για την προέλευσή τους, τις ιστορίες και τους μύθους, που αναπτύχθηκαν γύρω από την Δήμητρα και την Περσεφόνη.
Σε μια στιγμή η Φρύνη απομακρύνεται και χάνεται από την συντροφιά… Ένοιωσε την επιθυμία να καθαρθεί, βουτώντας στην γαλήνια θάλασσα, πριν εισέλθει στο Πανσεβάσμιο Ιερό. Μετά από λίγο, αφού απόλαυσε το λουτρό της, η πανέμορφη εταίρα εξέρχεται σιγά σιγά ολόγυμνη από την θάλασσα, προς έκπληξη του Απελλή και όλης της παρέας. Η Φρύνη, που όλοι γνώριζαν, πως δεν φανέρωσε ποτέ το σώμα της δημόσια, πάντα το κάλυπτε με τα ωραία ενδύματά της και τον υπέροχο μακρύ μανδύα της, εμφανίστηκε ολόγυμνη εμπρός τους.
Ο Απελλής την παρακολουθούσε γητεμένος να εξέρχεται ολόγυμνη με αργά βήματα από τα γαλήνια άδυτα της Ελευσίνιας θάλασσας, περήφανη, μεγαλοπρεπής, ίδια η προσωποποίηση της Αφροδίτης, ενώ ο αυτοκράτωρ αττικός Ήλιος έριχνε της τελευταίες του αχτίδες, τυλίγοντας την θέαινα σ’ ένα υπερκόσμιο φως, και ο Ζέφυρος, ο αγαπημένος άνεμος, φυσούσε από την μυθική Εφύρα, ανεμίζοντας τους ιοπλόκαμους βοστρύχους της καλλίστης εταίρας. Εκείνη την στιγμή διόσδοτη αίγλη χρυσοστεφάνωσε την Φρύνη, που της χάρισε την αθανασία. Διόσδοτη αίγλη πλημμύρισε και τους περίφημους καλλιτέχνες της συντροφιάς και μειλίχιος αναμένονταν αιών. Η Δόξα τους στεφάνωσε και η Αθανασία τους ανέμενε με ανοιχτές αγκάλες στα Ηλύσια των μακάρων πεδία.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, μετά από αυτή την βιωμένη σκηνή που του ενέπνευσε την γένεση της Αφροδίτης, ο περίφημος ζωγράφος ζωγραφίζει τον αριστουργηματικό πίνακά του, «Η Αναδυομένη Αφροδίτη», όπως ακριβώς τον οραματίστηκε την στιγμή της ανάδυσης της Φρύνης από την θάλασσα, ταυτίζοντας την Φρύνη με την Αφροδίτη.
Έτσι η Αφροδίτη, η οποία συμβολίζει το μορφικό στοιχείο της Παμμήτορος Φύσεως και πρέπει να είναι όμορφη, δηλαδή με ολοκληρωμένη μορφή και εύμορφη με καλή μορφή, ενσαρκώθηκε στο σώμα και στο πρόσωπο της Φρύνης, της καλλίστης των εταίρων.
Ο εξαίσιος πίνακας είναι έτοιμος και οι Αθηναίοι ενθουσιασμένοι τον τοποθετούν στην πινακοθήκη της Ακροπόλεως, εκεί που βρίσκονται τα έργα των σπουδαίων ζωγράφων της εποχής. Η πινακοθήκη της πόλεως των Αθηναίων στεγαζόταν στο αριστερό οίκημα των Προπυλαίων της Ακροπόλεως, όπου για πολλά χρόνια οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες της πόλεως θαύμαζαν τα αριστουργήματα των περίφημων ζωγράφων.
Με την κατάκτηση της Ελλάδος από τους Ρωμαίους και την παρακμή της πόλεως των Αθηνών που ακολουθεί, φυγαδεύονται πολλά γλυπτά και πίνακες στην Ρώμη από τους κατακτητές, μαζί με αυτά τα περίφημα έργα και «Η Αναδυομένη Αφροδίτη». Πηγές αναφέρουν, ότι αφιερώθηκε από τον Οκταβιανό Αύγουστο στον ναό του Ιουλίου Καίσαρα, ωστόσο αργότερα καταστράφηκε, ενώ κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας του Νέρωνα ο Δωρόθεος φιλοτέχνησε ένα αντίγραφο του έργου.
Ο πίνακας έχει απολεστεί, έτσι μας αναφέρουν οι ιστορικοί, αλλά τον 15ο αιώνα, άγνωστο με πιο τρόπο «επαναφέρεται» με την υπογραφή Σαντρο Μποντιτσέλι (Sandro Botticelli). Από τους αρχαίους ιστορικούς των ρωμαϊκών χρόνων (Λουκιανό, Παυσανία, Φιλόστρατο και άλλους), γνωρίζουμε πως, κατά την Ρωμαϊκή ιδίως εποχή στις εκθέσεις έργων τέχνης, εκτίθονταν πάμπολλα αντίγραφα* έργων Ελλήνων καλλιτεχνών, τα οποία αγόραζαν φιλότεχνοι πλούσιοι Ρωμαίοι, για να κοσμήσουν τις οικίες τους ή για να εμπλουτίσουν την συλλογή τους.
Οι κριτικοί τέχνης διακρίνουν στο πρόσωπο της Αφροδίτης μια μελαγχολία, στον πίνακα του Μποτιτσέλι. Βέβαια, τι μπορεί να καταλάβουν κάποιοι άσχετοι, έστω κι αν ονομάζονται κριτικοί, από την ιερότητα του χώρου, από την ιερότητα του γεγονότος με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του πλήθους, το οποίο παρακολουθούσε τις τελετουργίες και επέβαλε σοβαρότητα στην έκφραση της Φρύνης – Αφροδίτης· αντιλαμβάνονται άραγε την ιερότητα της εικόνας;
Ο Απελλέας, μυημένος ο ίδιος στα Ελευσίνια μυστήρια, μας παρέδωσε απαλλαγμένη την εικόνα της Αφροδίτης από οποιαδήποτε υπόνοια ερωτικής επιθυμίας. Αποτυπώνοντας στο πρόσωπό της την σοβαρότητα και την αυτοπεποίθηση, αποκρύβοντας, μάλιστα, με τα μακριά υπέροχα μαλλιά της και το αιδοίον της, απέδωσε στον πίνακα την πρωταρχική διάσταση της Θεάς, ως «Ουρανίας» Αφροδίτης.
*Ειδικοί καλλιτέχνες αντιγράφων κυκλοφορούσαν με τα ανθιβόλια (ή ανθίβολα ή αθίβολια και αθιβόλια), όπως λέγονταν κάποια σχέδια εικόνας ή συνθέσεως διάτρητα στις γραμμές τους από τα οποία λαμβάνονταν αντίγραφα και δημιουργούσαν πίνακες. Τα ανθιβόλια ήταν ένα είδος λεπτού «χαρτιού», όπως το σημερινό ριζόχαρτο, που κατασκεύαζαν από τα λεπτεπίλεπτα πέταλα άνθους κρόκου, τα οποία κολλούσαν μεταξύ τους. Το ειδικό αυτό διαφανές «χαρτί» τοποθετούσαν στον πίνακα, τον οποίο αντέγραφαν. Μετά τρυπούσαν τις γραμμές των εικόνων και με ειδικό φούμο μπορούσαν να δημιουργήσουν πολλά αντίγραφα. Έτσι πολλοί πίνακες αρχαίων ζωγράφων, με συνεχείς αντιγραφές παρουσιάζονται ως αντίγραφα ειδικά κατά την Αναγέννηση.
Ο Λουκιανός αναφέρει τον Αετίωνα, τον ζωγράφο που ακολούθησε στα βάθη της Ανατολής τον Μέγα Αλέξανδρο και ζωγράφισε τον γάμο του με την Ρωξάνη. Το περίφημο αυτό έργο, μας λέει πως, το έδειξε στην Ολυμπία, όπου δοξάστηκε… [Λουκιανός, «Ηρόδοτος ή Αετίων»,( Άπαντα, τομ. 2, σελ. 2 ε., εκδ. Κάκτος)]. «Ηρόδοτος ή Αετίων» είναι μια σύνοψη του λόγου που είχε εκφωνηθεί από τον Λουκιανό στην Ολυμπία και στην συνέχεια εκφωνήθηκε ως προλαλιά στην Αρχαία Μακεδονία, μπροστά σε ακροατήριο αποτελούμενο από Μακεδόνες. Όταν ο Λουκιανός παρουσίασε την εργασία του και σε άλλες πόλεις, η προλαλιά αυτή της σατιρικής περιόδου διαβάστηκε και στην Θεσσαλονίκη. Η περιγραφή του πίνακα του Αετίωνα από τον Λουκιανό ενέπνευσε δύο μεγάλους ζωγράφους της Αναγέννησης, τον Ραφαήλ και τον Σοντόμα, οι οποίοι ζωγράφισαν του «Γάμους του Μεγάλου Αλεξάνδρου» αλλά και μεταγενέστερα τον Ρούμπενς.
Πηγές- ιστότοποι:
1) «Φρύνη», Βικιπαίδεια.
2) «Η ιστορία της Αναδυομένης Φρύνης», ιστότοπος Ελληνοπαιδεία.
3) «Εταίρα Φρύνη: Η Αφροδίτη του Πραξιτέλη και του Μποτιτσέλι», Μυθική Αναζήτηση.
4) «Φρύνη – Η ωραιότερη εταίρα της αρχαιότητας» – Αντικλείδι και άλλες.
Με εκτίμηση και φιλότητα
Γεωργία – Γοργώ Αλεξίου
Πρόεδρος της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος (ΕΛΒΕ)
